साँघुरो गल्ली र सास्कृतिक धरोहरले पर्यटक तान्दै मार्फा : फोटो फिचर

जोमसोम—मुस्ताङको मार्फा भन्ने बित्तिकै आम मानिसले झट्ट सम्झन्छन मार्फा ,मार्फा यत्तिमै सीमित छैन,मार्फा भित्र लुकेका धेरै सास्कृतिक सम्पदा छन् ,जसले मुस्ताङको मार्फालाई पर्यटक हबको रुपमा अघि बढाउन महत्वपूर्ण योगदान दिईरहेको छ ।

 मुस्ताङमा २०३० को दशकमा स्याउ खेती गर्ने प्रणालीको विकास भयो । जुन सुरुवात मार्फाबाटै भयो । सरकारले मुस्ताङका कृषकलाई शितोष्ण हावापानीमा उत्पादन हुने फलफूल तथा ताजा तरकारी खेती गर्ने तरिका सिकाउन त्यही मार्फामा वागबानी शितोष्ण कृषि मार्फ स्थापना भयो । त्यसको जगबाट मार्फाले सुरु गरेको स्याउ खेतीले मुस्ताङको ५ वटै तह ढाकियो । तर, मार्फा स्याउ खेतीमा मात्रै सीमित रहेन ,मार्फाले पर्यटन विकासको सम्भावनाको ढोका खोल्न विभिन्न माध्यमको सुरु ग¥यो । जसले मार्फा स्याउको राजधानीले मार्फा होईन, जोमसोमपछिको दोश्रो पर्यटकीय राजधानी बन्दै जान थालेको छ ।


 मुस्ताङको मार्फाले कृषि र पर्यटनलाई एकसाथै अघि बढाईरहेको पाईन्छ । राष्ट्रिय गौरवको सडक (बेनी—जोमसोम—कोरला) सडक मार्ग विस्तारले मार्फा गाउँ आझेलमा पर्छकी भन्ने चिन्तामा रहेका त्यहाँका कृषि र पर्यटन व्यवसायीलाई सडक विकासले कुनै असर पारेन । मार्फा कृषि र पर्यटन दुबैमा अब्बल सावित भईरहेको छ । मुक्तिनाथ दर्शन र उपल्लो मुस्ताङ भ्रमण गरी फर्किएका आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकले मार्फा गाउँ भित्र रम्न छुटाउँदैन । मार्फामा धार्मिक तथा सांस्कृतिक सम्पदा अवस्थित रहेकै कारण मार्फा पर्यटकका लागि छुटाउनै नहुँने पर्यटक गन्तव्य बनेको हो ।

 सडकमार्ग हुदा पैदल हिडेर यात्रा गर्ने पर्यटक मार्फाको साँघुरो गल्ली हुँदै गन्तव्य छिचोल्नु पथ्र्यो । २०६० को दशक अघि नेपाली सेनाले गाउँको स्याउ बगैचाभित्रबाट सडक खन्दा मार्फाली समुदायले व्यापक विरोध जनाए, अवरोध सृजना गरे । किनकी सडकले गाउँ आझेलमा पर्छ र आफुहरुको रोजीरोटी खाने पेशामा धक्का पुग्छ भन्नेमा भयभित थिए । तैपनी सेनाले मार्फाको अवरोध छिचोल्दै सडक खनेर छोड्यो । अहिले त्यही सडक ट्याकमा राष्ट्रिय गौरवको चिल्लो कालोपत्र सडक विस्तार भईसकेको छ । 

सडकले मार्फा गाउँनै विस्थापत हुन्छ भन्ने ठाँनेका मार्फाले उनीहरुले त्यसबेला कल्पना गरेको भन्दा भिन्न सावित भएको छ । किनकी सडक स्तरोन्नतिले उनीहरुको पर्यटन व्यवसायमा झनै अकल्पनीय रुपमा वृद्धि गरिदियो । मुस्ताङ घुम्ने अधिकाँश पर्यटकले मार्फा गाउँ नपसी सुखै पाउँदैनन् ।


मुस्ताङकोमार्फा गाउँको मुख्य चिनारी हो,त्यहाँका साँघुरो गल्ली र एकआपसमा जोडिएका ढुंगा र माटोले बनेका परम्परागत सास्कृतिक घरको भौतिक संरचना । जसले मुस्ताङ भित्रिएका पर्यटकलाई मार्फा तान्न केन्द्रित गरिएको छ । बेनी—जोमसोम सडकमार्ग नजिकै करिव २ सय मिटर पर मुस्ताङको ऐतिहाँसिक मार्फा बस्ती छ,जहाँ सय भन्दा बढी गुजमुच्च एकआपसमा जोडिएका घरहरु छन् । बेनीबाट उकालो उक्लिएर ६५ किलोमिटर यात्रा तय गरेपछि  मुस्ताङको  घरपझोङ—२ मार्फा आईपुग्छ । मार्फाको दक्षिण गल्लीको मुहानबाट उत्तरतर्फ करिव ५ सय मिटर लामो सांघुरो गल्ली छ । गल्ली भित्रको दायाँबाँया ठिङ्ग उभिएका ऐतिहाँसिक पुरानो घरहरु छन् । त्यहाँको मुख्य गल्लीबाट गाउँ भित्र पस्ने आधा दर्जन शाखा गल्ली पनि छन् । मार्फा गाउँ भित्रको गल्ली र आसपासमा भुमिमगत विद्युतीय लाईन विस्तार भईसकेको छ । २०७६ सालमा घरपझोङ गाउँपालिकाले मार्फाको गाउँ भित्र बिद्युतीय जोखिम न्यूनिकरण तथा मार्फा गाउँको सौन्दयतालाई जोगाउन बिद्युतीय तार भूमिगत गरेको थियो । गल्ली भित्रका सबै घरहरुमा दाँयाबाँया बुद्धिस धर्म सम्वन्धि लेखिएका लङ्ता झुन्ड्याईका छन् । पर्यटक आगमन बढेसंगै पछिल्लो समयमा मार्फा गाउँलाई बेहुली झै सिंगार्न थालिएको छ ।


 मुस्ताङको मार्फामा स्वदेशी तथा विदेशी समेत गरी २ दर्जन बढी चलचित्र र म्युजिक भिडियो छायांकन भएर प्रर्दशन भईसकेका छन् । यीन चलचित्रहरुको छायांकनले पनि मुस्ताङको मार्फा गाउँको चर्चा चुलिएको हो । मार्फाको साँघुरो गल्लीमा पर्यटकीय गुल्जारले काठमान्डौंका झल्को दिने गरेको घरपझोङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष मोहनसिह लालचन बताउँछन् । मुस्ताङ भित्रिएका शतप्रतिशत पर्यटकले मार्फाको पुरानो गाउँ चाहार्ने गरेको अध्यक्ष लालचनको भनाई छ ।‘ बेलुकी साँझ परेपछि मार्फा गल्ली भित्रमा पर्यटकहरु रमाईरहेका हुन्छन्, साँघुरो गल्लीमा फोटो खिच्ने र टिकटक बनाउनेको ताँती हुन्छ,अध्यक्ष लालचनले सुनाए, मार्फा गाउँ त ठमेल जस्तै भईसक्यो, विदेशी र नेपाली पर्यटक यहाँ आएपछि बेग्लै फरक अनुभुती लिएर फर्किन्छन् ।’

मार्फाको मुल गल्ली भित्र अरु दुई शाखा भित्री गल्लीहरु अहिले पर्यटकका लागि निकै चर्चित छ । मार्फामा जेरी गल्ली र कब्डी गल्ली नामका अलग÷अलग गल्ली छन् । यी गल्लीको नाममा चलचित्रको नामबाट नामाकरण गरिएको हो ।  गल्लीमा १० वर्षअघि मुस्ताङको मार्फा गल्ली भित्र अनमोल केसीको  नेपाली चलचित्र जेरी र दयाह्यांङ्क राई अभिनित चलचित्र कबड्डी सुटिङ भएको थियो । चलचित्र हेरिसकेका दर्शकले मुस्ताङ घुम्न आउँदा मुस्ताङको मार्फा स्थित जेरी गल्ली र कबड्डी गल्लीलाई सम्झने गर्छन । 


मार्फा गल्ली भित्र एक दर्जन बढी पर्यटक लक्षित होटल छन् । मुख्य राजमार्ग सडक आसपास पनि नयाँ होटलहरु थपिदै छन् । मार्फामा तिब्बतीयन शरणार्थी नागरिकहरुले समथिंक र तिब्बतीयन र थकाली पोषाकहरु भाडामा प्रयोग गर्न पाउँने व्यवस्था गरेका छन् । त्यहाँको मौलिक पोषाक पहिरिएर फोटो खिच्ने र टिकटक बनाउने सेवाग्राहीको क्रेजले त्यहाँको बैकल्पिक आम्दानीमा थप टेपा पू¥याएको छ ।

 घरपझोङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष मोहनसिंह लालचनले आफुले प्राप्त गर्ने सरकारी तलब भत्तालाई सामाजिक कार्यमा लगानी गर्ने क्रममा मार्फा गल्ली भित्रको बस्ती सडक बत्ती जडान गरी झलमल्ल पारेका छन् । पर्यटकीय यामको साँझको समयमा मार्फा गाउँको सौन्दर्यताले त्यहाँ पुग्ने पर्यटक मोहित हुने गरेको अध्यक्ष लालचनको भनाई छ । त्यसो त अध्यक्ष लालचनले पालिकाको कतिपय गाउँहरुमा आफ्नै तलब भत्ता खचिएर सडक बत्तीको व्यवस्थापन गरिसकेका छन् । मुस्ताङको मार्फामा पर्यटकीय याममा पर्यटक आवागमनले थेगिनसक्ने हुने अध्यक्ष लालचनले उल्लेख गरे । सामान्य अवस्थामा पनि दैनिक सय भन्दा बढी पर्यटकले मार्फा गाउँको भ्रमण गर्ने गरेको उनले सुनाए ।


 मार्फा गाउँको भित्री बजारमा पुराना ढुंगा र माटोले निर्मित परम्परागत घरहरु ,त्यस्ता घरहरुको छतमाथि लस्करै दाउँरा पाँजिएको सांस्कृतिक जिवन्त मौलिकता देख्न पाईन्छ । मार्फा गाउँमा ऐतिहाँसिक र पुरानो  मार्फा सम्तेलिङ गुम्बा अवस्थित छ । मार्फामा  जापाजिन जैन भिक्षु ईकाई कावागुची बसेको दुई तले घर छ । कावागुची भारत हुँदै त्यससमय नेपाल पसेका थिए । बौद्ध धर्म प्रचार र तिब्बती बौद्ध शुत्रको ज्ञान प्राप्त गर्ने सिलशिलामा कावागुची त्यससमय मुस्ताङ आएका थिए । उनी सन् १९०० ताका मुस्ताङ आएका थिए । यसैका कारणले पनि कावागुची बसेको घर विभिन्न खोज अनुसन्धान र अवलोकनका लागि चर्चित छ ।


यसैगरीमा मार्फामा कृषि खोज अनुसन्धान तथा अवलोकनका लागि शितोष्ण वागबानी विकास केन्द्र महत्वपूर्ण पर्यटक गन्तब्य बनेको छ । लटरम्म राताम्मे स्याउ बगैचा मार्फाको अर्को आर्कषण हो । मुस्ताङको घरपझोङ गाउँपालिकाले गतवर्ष मार्फामा एप्पल पार्क समेत निर्माण गरिसकेको छ । गाउँपालिकाकै पहलमा मार्फाको सुरुवाती र अन्तिम गल्लीमा मार्फा प्रवेशद्वार समेत निर्माण गरेको छ । मुख्य राजमार्ग सडकमा भने पछिल्लो समय सस्कृति मासिने गरी आरसीसी पक्की होटलहरु बनिरहेका छन् ।



प्रतिक्रिया